Projekt realizowany przez
Fundację Uniwersytetu w Białymstoku
UNIVERSITAS BIALOSTOCENSIS
Projekt realizowany
przy wsparciu finansowym:
Prezydenta Miasta Białegostoku
we współpracy z:
Uniwersytetem w Białymstoku
Instytutem Socjologii UwB
Klubem Krytyki Politycznej
w Białymstoku
Archiwum Państwowym
w Białymstoku
Zobacz również:
Fundacja UwB
na Facebooku
!Osiedle Tysiąclecia - mapa
Zapraszamy na niezwykły spacer. Nie po dzielnicy pełnej zabytków. Zapraszamy na spacer po osiedlu Tysiąclecia.
Mapa ŁADNIEJ? Białystok Osiedle Tysiąclecia w większym oknie
Osiedle „Tysiąclecia” jest jednostką mieszkaniową zamkniętą pod względem inwestycyjnym. Funkcjonuje w granicach ulic Zwierzynieckiej, Mazowieckiej, Waszyngtona, Żelaznej i Wołodyjowskiego. Położone jest w najbliższym sąsiedztwie Politechniki Białostockiej, Uniwersytetu Medycznego, stadionu BOSiR w Zwierzyńcu i rozgłośni Polskiego Radia. Cenne dla osiedla jest jego usytuowanie obok parku Zwierzynieckiego - „płuc Białegostoku”. Projekt osiedla, którego realizację rozpoczęto w 1959 roku powstał pod kierunkiem mgr inż. arch. Mariana Najmowicza z Biura Projektów „Inwestprojekt” z Białegostoku. Realizacja osiedla została zakończona w 1996 roku.
Osiedle uchodzi za całościowo zaprojektowaną i wykonaną jednostkę budownictwa mieszkaniowego. Było ono nazywane wizytówką Białegostoku. Znawcy przedmiotu do dzisiaj są zdania, że wyróżnia się w mieście zwartością kompozycji urbanistycznej. Jednostka mieszkaniowa ma przejrzysty układ komunikacyjny z centralną ulicą Wesołą. Osiedle posiada wszystkie instytucje użyteczności publicznej: oświatowe, ochrony zdrowia i usługowo-handlowe, w które powinno być wyposażone kompletne osiedle mieszkaniowe. Zabudowa osiedla odzwierciedla kolejne trendy budownictwa mieszkaniowego: od początkowego, gwarantującego stosunkowo dużą powierzchnię mieszkalną i ogródki przydomowe od strony wejść do klatek schodowych i balkonów z zejściem do ogródków, po oszczędnościowy - bez ogródków, ze zmniejszoną powierzchnią mieszkań, kuchniami z wejściem od pokoju dziennego, wreszcie ze ślepymi kuchniami. Budynki osiedla były realizowane z cegły silikatowej - tylko dwa ostatnie są zbudowane z wielkiej płyty.
- 1. Blok przy ul. Waszyngtona 25d
- 2. Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Wesoła 11a
- 3. Żłobek, ul. Wesoła 10
- 4. Pawilony usługowe przy ul. Wesołej 14 i 16
- 5. Pawilon przy ul. Wesołej 18
- 6. Blok przy ul. Wesołej 13
- 7. Willa przy ul. Wesołej 17
- 8. Przedszkole, ul. Wesoła 22
- 9. Modelarnia przy ul. Wołodyjowskiego 6b
- 10. Tablica na bloku przy ul. Wesołej 21/1
- 11. Bloki przy ul. Zwierzynieckiej 15, 13, 11
- 12. Sklep „Żak”, ul. Zwierzyniecka 13a
- 13. Ośrodek Zdrowia, ul. Zwierzyniecka 9
- 14. IV Liceum Ogólnokształcące, ul. Zwierzyniecka 9a
- 15. Administracja osiedla Tysiąclecia i klub osiedlowy, ul. Mazowiecka 39d
- 16. Pływalnia przy ul. Mazowieckiej 39c
- 17. „Wembley”
- 18. Wieżowce przy ul. Wesołej 20, 20a, 20b
- 19. Wieżowiec przy ul. Wesołej 6
- 20. Piekarnia, róg Wesołej i Waszyngtona
- 21. Historyczna zabudowa ulicy Mazowieckiej
Jest to pierwszy blok na osiedlu. Realizację rozpoczęto w roku 1959. W sumie znajdowały się tu 34 mieszkania. Obecnie - po połączeniach lokali - jest ich 28. W piwnicy znalazło się nawet miejsce na garaże podziemne - w sumie zaprojektowano cztery miejsca postojowe w skrajnych klatkach. Charakterystyczne są przyblokowe ogródki od strony wejścia oraz balkonów. Patrząc na elewacje bloku widać jak niewprawnie układana była tu jeszcze cegła silikatowa, z której zbudowano właściwie całe osiedle. Początkowo mieszkania projektowano z rozmachem. Dwa pokoje, kuchnię i łazienkę rozplanowywano nawet na 52 metrach kwadratowych. Z czasem normę tę pomniejszono. Pierwsze bloki budowano ze schronami. Pomiędzy budynkami Waszyngtona 25b i 25c widać charakterystyczny wywietrznik jednego ze schronów.
Wraz z blokami na osiedlu budowano od razu placówki oświatowe. Przy ul. Wesołej 11a znajduje się do dziś Szkoła Podstawowa nr 6. „Szóstka” powstała w 1946 roku z podziału SP nr 11. Początkowo mieściła się w budynku przy Wesołej 13/3. W nowym budynku uczniowie - szkołę przewidziano w sumie na 410 dzieci - zaczęli edukację w listopadzie 1959 roku. Otwarcie szkoły nastąpiło 24 lutego 1960 roku. Dopiero pięć lat później oddano boisko. W 1985 roku patronem szkoły został Jarosław Iwaszkiewicz. Obecnie szkoła może pochwalić się nowoczesnym placem zajęć sportowych dla uczniów klas młodszych.
Osiedle pomyślane było jako samowystarczalna jednostka, gdzie na mieszkania mogły liczyć również młode małżeństwa. Nie powinna więc dziwić obecność żłobka. Był to żłobek miejski nr 1, który zajął nowo zbudowany obiekt w roku 1973. Proste czynności przy budowie wykonywali rodzice dzieci zakwalifikowanych do placówki. Dwukondygnacyjny żłobek przy ulicy Wesołej 10 był jedyną tego typu placówką na osiedlu. Uwagę zwracają duże tarasy usytuowane od strony południowej.
Ulica Wesoła jest główną osią komunikacyjną osiedla, dzielącą je na dwie części. Tu też zaprojektowano pawilony handlowe, które zapewniały również dostęp do podstawowych usług. Założenie projektanta było takie, że w dwóch pierwszych pawilonach po stronie parzystej mieszkańcy znajdą artykuły gospodarstwa domowego, dwa sklepy przemysłowo-wielobranżowe oraz kwiaciarnię i rybny. Później był tu też dewizowy „Pewex”. W innych pawilonach przy Wesołej zaplanowano jeszcze sklep z konfekcją, zabawkarski, radionaprawę, punkt przyjmowania zleceń szklarskich, zakład krawiecki, zakład stolarsko-tapicerski, pralnię oraz świetlicę.
Największy z pawilonów handlowo-usługowych przy Wesołej zaprojektowany został z rozmachem. Pomieściły się tu: sklep ogólnospożywczy, kawiarnia, restauracja, fotograf, punkt elektrotechniczny, zegarmistrz, zakład malowania zasłon, krawiec, szewc, kaletnik, poczta oraz apteka. Początkowo była tu „Kolorowa”. Mieszkańcy do dziś wspominają czasy, gdy nie cieszyła się zbyt dobrą sławą. Zamieniona została na „Kaunas”, zaś w ramach wymiany między PRL a ZSRR w Kownie ruszyła restauracja „Białystok”. Na tarasie restauracji zachowała się abstrakcyjna mozaika zaprojektowana przez Antoniego Szymaniuka, autora m.in. sgraffit na wykuszach bloków przy alei Piłsudskiego oraz mozaikowych wyobrażeń sów na kamienicy przy Sienkiewicza 24.
Ostatni budynek mieszkalny wybudowany na osiedlu. Jest to blok jednoklatkowy, w którym znalazło się dziesięć mieszkań. Został oddany do użytku w 1996 roku.
Willa przy Wesołej 17 jest jednym z nielicznych starych budynków, które wkomponowano w nowe osiedle mieszkaniowe. Jest to świetny przykład modernistycznego budynku z lat międzywojennych. Dziś działa tu kawiarnia „Kaffka Art Cafe”. To tu podczas rozmów z panami Zdzisławem Zabielskim i Zdzisławem Rynkiewiczem zrodził się pomysł na opracowanie trasy spaceru po osiedlu Tysiąclecia.
Przedszkole przy ul. Wesołej powstało w 1968 roku ze środków Białostockiej Spółdzielni Mieszkaniowej, przy wsparciu rodziców, w ramach czynu społecznego. Mieszkańcy w wolnym czasie przychodzili tu, by budować placówkę, w której znajdą opiekę ich pociechy. Przez pierwszych sześć lat placówka byłą prowadzona jako społeczne przedszkole Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Od 1974 roku otrzymała status przedszkola państwowego. Dzisiaj jest Przedszkolem Samorządowym nr 35 „Wesołe”. Od południa do budynku przylega duży plac zabaw. Drugie przedszkole - numer 2 - znajduje się przy ul. Mazowieckiej 39e. Zostało oddane do użytku w 1974 roku. Placówka „Pod słonkiem” szczyci się pokazowo urządzonym placem zabaw. Przed zbudowaniem obecnej siedziby - od 1964 roku - przedszkole (oznaczone numerem 17) mieściło się na parterze bloku przy Mazowieckiej 37f.
Pomieszczenia po byłej kotłowni zostały przystosowane na potrzeby Pracowni Modelarstwa Lotniczego i Kosmicznego Młodzieżowego Domu Kultury. Spośród wychowanków szczególnie wyróżniają się młodzi modelarze zajmujący się modelarstwem lotniczym - szczycący się osiągnięciami w skali ogólnopolskiej - zdobywanymi pod kierunkiem instruktora Jerzego Dzienisa.
„Ulica wybudowana w czynie społecznym z okazji XX-lecia PRL z inicjatywy i przy udziale członków Białostockiej Spółdzielni Mieszkaniowej”. Tablica z napisem tej treści wisi do dziś na budynku przy Wesołej 21/1. Ale Wesoła nie zawsze byłą Wesołą. Początkowo nazywała się Flakierską. Gdy jednak przed wojną zaczęto w te okolice przenosić z centrum domy publiczne - w pobliżu znajdowały się jednostki wojskowe, skąd przychodzili klienci przybytków rozkoszy - nazwę zmieniono na... Wesołą właśnie.
Największe budynki na osiedlu. Choć bloki liczą zaledwie po cztery klatki, to w każdym z nich mieszka aż po 160 rodzin! Jest to możliwe, gdyż na każdym z pięter poszczególnych klatek jest po osiem mieszkań. Nie są to już lokale tak luksusowe, jak w czasach, gdy budowano pierwsze bloki. To tzw. budynki oszczędne, ze ślepymi kuchniami, do których wchodzi się od strony pokoju dziennego. Przerażające wrażenie robią klatki schodowe z długimi, ażurowymi biegami stopni. Niektórzy porównują je do więziennych spacerniaków.
Gdyby zapytać studentów lub absolwentów Politechniki Białostockiej o kultowy sklep, odpowiedź byłaby tylko jedna: „Żak”. Jest właściwie non stop wypełniony studentami pobliskich akademików. Prawdziwe oblężenie przeżywa w maju, gdy podczas Juwenaliów brać studencka na kilka dni przejmuje władzę w mieście. Modernistyczna architektura obiektu została zaburzona na skutek dostawienia kilku przybudówek - magazynu i punktu sprzedaży fast food. Studenci upodobali też inny ze sklepów przy Zwierzynieckiej. To „Mikrus”, który jest chyba najmniejszą placówką handlową prowadzoną przez PSS Społem Białystok. Przed kilkoma dekadami był to sklep obuwniczy, dziś to sklep spożywczy. Pawilon zatracił swój pierwotny kształt. Przed kilkoma laty został przebudowany.
Niepozorny budynek z białej cegły silikatowej spełniał niezwykle ważną funkcję w życiu osiedla. Zaprojektowany został jako ośrodek zdrowia dla mieszkańców pobliskich bloków. Dziś też mieszczą się tu placówki ochrony zdrowia.
Budynek został oddany do użytku w 1972 roku. Początkowo mieścił Szkołę Podstawową nr 25, wypełniającą zadania szkoły ćwiczeń ówczesnej Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Białymstoku. W 1977 roku do budynku przeniesiono z ul. Złotej IV Liceum Ogólnokształcące, tworząc Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Janusza Kusocińskiego. Patron był uzasadniony prowadzeniem w szkołach lekkoatletycznych klas sportowych. Dzisiaj gmach mieści tylko liceum, z nowym patronem Cyprianem Kamilem Norwidem. Szkoła użycza pomieszczeń pracowni fotograficznej Młodzieżowego Domu Kultury.
Budynek oddany na potrzeby administracji osiedla „Tysiąclecia” w 1970 roku. Stanowi również siedzibę klubu „Millenium”, utworzonego w 1971 roku. Wcześniej na osiedlu działały dwie świetlice spółdzielcze. Klub był swego czasu powszechnie znany w Białymstoku z powodu osiągnięć koła teatralnego „Klaps” prowadzonego przez Antoninę Sokołowską. Jej wychowankami są m.in. Justyna Sieńczyło, Katarzyna Herman, Adam Woronowicz i Rafał Rutkowski. Przy klubie działał też Zespół Chóralny Seniorów „Złoty Wiek” pod kierunkiem Janiny Walentynowicz. Przez lata funkcjonowała również pracownia fotograficzna prowadzona przez Anatola Żuka.
Ciekawostką jest niewielki w sumie, nakryty spadzistym dachem, budynek w sąsiedztwie siedziby administracji osiedla i klubu „Millenium”. To kryta pływalnia oddana do użytku w 1972 roku. Została zbudowana z inicjatywy i nakładem spółdzielców. Początkowo pływalnia była prowadzona przez Białostocką Spółdzielnię Mieszkaniową. Dziś opiekuje się ją Białostocki Ośrodek Sportu i Rekreacji. Basen - pływalnia kameralna - wykorzystywany jest głównie do nauki pływania. Ciekawostką jest niecka. Wykonana została nie jako betonowa, ale... z cienkich blach aluminiowych. Niecka ma wymiary 16,66x8x1-1,3 m.
Nie ma ani trybun, ani porządnego sztucznego oświetlenia, ani siatek w bramkach. Mimo tego do dziś nazywane jest „Wembley”. Położone pomiędzy blokami przy Wesołej 20a, Zwierzyniecką 13 i 15 oraz Mazowiecką 37c asfaltowe boisko zostało oddane do użytku w 1971 roku. Obok boiska do piłki nożnej powstało boisko do koszykówki, plac zabaw, stanęły też ławeczki. Zimą urządzano tu osiedlowe lodowisko. Otrzymało swą nazwę na pamiątkę remisu reprezentacji Polski w meczu z Anglią. Boisko zostało tak „ochrzczone” przez młodzież w 1973 roku, gdy na Wembley Orły Górskiego walczyły jak równy z równym z drużyną Anglii. Obecnie boisko wymaga renowacji. Wzorem mogą być popularne „Orliki”
Trzy wieżowce usytuowane są w centralnej części osiedla Tysiąclecia. Stanowią dominantę architektoniczną pośród niskich - głównie pięciokondygnacyjnych - bloków. Z okien mieszkań na najwyższych piętrach rozlega się przepiękny widok na Las Zwierzyniecki przechodzący w Las Solnicki. Ciekawostką są tu windy - w wieżowcach zamontowane są dwa dźwigi - pierwszy zatrzymuje się na pełnych piętrach, drugi zaś na... półpiętrach.
Budynek oddany do eksploatacji w 1980 roku. Od 1981 do 1991 roku na parterze działało tu przedszkole nr 57. Obecnie są to lokale mieszkalne. Z okien korytarza wieżowca rozciąga się widok - z jednej strony - na osiedle Tysiąclecia, z drugiej na okolice ulicy Młynowej.
Mieszkańcy osiedla Tysiąclecia do dziś wspominają zapach świeżego pieczywa unoszący się w pobliżu piekarni funkcjonującej przez lata na rogu Wesołej i dawnej Garbarskiej. Dziś też można tu kupić pieczywo, ale - niestety - już nie prosto z pieca. Pomieszczenia zajmuje sklep spożywczy. Po sąsiedzku - do lat 60. XX wieku - przy ul. Wesołej znajdował się parterowy budynek z czerwonej cegły, w którym w latach niemieckiej okupacji siostry zakonne prowadziły tajne nauczanie.
Niewiele zostało dziś z przedwojennej zabudowy ulicy Mazowieckiej. Wyjątkiem są trzy budynki z numerami 31/1, 33 oraz 35. Pierwszy to drewniany dom z wejściem od strony szczytu. Dwa kolejne były budynkami szkolnymi. Pod „trzydziestka piątką” mieściła się szkoła podstawowa nr 11, do której uczęszczał późniejszy ostatni prezydent RP na Uchodźstwie Ryszard Kaczorowski. Kilka przedwojennych budynków zachowało się też w rejonie ulicy Lubelskiej.
Autorzy: Zdzisław Zabielski, Zdzisław Rynkiewicz, Andrzej Kłopotowski